Dünyada bayanların karşılaştığı meseleler bitmiyor, lakin ülkemizde bu problemler ne yazık ki daha da derinleşiyor. Bayan Cinayetlerini Durduracağız Platformu’nun Anıt Sayacı’nı hatırlarsınız. Tanıdıkları erkekler tarafından öldürülen bayanların yer aldığı sayaç (http://anitsayac.com/). 10 Ağustos 2024 tarihinde, Serpil Gül öldürüldüğünde Anıt Sayaç, 2024 yılı için 246 ismi ve hayatı kaydetmişti. 28 Eylül 2024 tarihinde sayacı denetim ettiğimde, hayatta olmayan 284 bayan ismine ulaştım. Son isim Özge Hançer Girgiç. Ne yazık ki 8 yaşında öldürülen Narin Güran da bu listede. Özetle bayan cinayetlerini durduramıyoruz. Aslında hiçbir cinayeti ya da şiddeti durduramıyoruz. Bu olaylar denetimden çıkalı uzun vakit oldu. Sokaklar silahlı çatışmalara, çete infazlarının yaşandığı yerlere dönüştü. Trafik tam bir kuralsızlıkla, kendi haline terkedilmiş durumda. Devletin malı olan okul kapısını tekmeleyerek kıran yönetici sıfatlı şahıslar bir yanda, ellerinde kitap, defter yerine paklık materyali ile öğretmenler, öğrenciler öte yanda bir eğitim sistemi. Bunlar olağan mi? Hastanelerde, uçakların içinde birilerinin kendilerini her kuralın üstünde gördüğü saçmalıklar çağında, sabah meskenden sağ ve sağlıklı çıkıp tekrar tüm ailenin tıpkı beden ve ruh bütünlüğünde konuta dönmesi şenliklerle kutlanması gereken, eşine az rastlanır olaylar olarak kayda geçmeli. Devletin polisine kadar sirayet eden ismi olaylardaki vefatlar, yaralanmalardan sonra sıranın ne vakit sivil vatandaş olan bizlere geleceği endişesiyle yaşamaya itiraz ediyorum. Hiç kimse yönetmese bile daha makus yönetilemez bir devirdeyiz. Beklentimizi devletin vatandaşına can ve mal güvenliği vermesi temel vazifesine kadar indirdik. Musluktan akan suya, sabahları doğan güneşe şükredip, vergilerimizi ödemeye devam ediyoruz.
Bu girişten sonra sıhhatimizi muhafazanın neden bize düştüğünü anlamak sıkıntı değil. Tiyatro döneminin açılmasına kısa bir müddet kala, doğum denetiminden de bahsedip kış boyunca yüzümüzü sanata dönelim istiyorum. Yasal hak olmasına karşın devlet hastanelerinde fiilen uygulanmayan kürtajlardan ve geçmişte fiyatsız olarak halka sunulan doğum denetim sistemlerinin artık neredeyse erişilemez hale geldiğinden evvelki yazılarımda geniş bir formda bahsetmiştim. İlerleyen satırlarda okuyacağınız her sisteme, parasını ödediğiniz takdirde ulaşmanız mümkün.
Bu prosedürler için ihtiyaç ve talep yaratmak ismine eğitim gerekiyor, lakin bunu devletten beklemeyin. Aradığımız devlete uzun vakittir ulaşılamıyor. Ne okullarda ne ailede cinsellik yokmuş üzere davranıldığından, lise çağlarına kadar inen ve büyük bir artış gösteren sonraki gün hapı kullanımı, datalara nazaran 300 kat artmış durumda. Beşerler cinsel alakaya giriyor lakin korunma konusunda gereğince bilgi sahibi değiller. Bu eğitimi akranlar ya da toplumsal medya üstlenmek zorunda kalıyor. O vakit ‘açılın ben doktorum’ deyip bu hususta okurlarıma yararlı olmak istiyorum. Haydi başlayalım.
Prezervatif/ Kondom:
Prezervatif bir bariyer formülüdür. Cinsel bağlantıda erkeğin sperminin partnerine geçişini mahzurlar. Erkeklerin doğum denetimine katıldığı seçkin prosedürlerden biridir. Öbür sistemlere üstünlüğü cinsel yolla bulaşan hastalıkların (CYBH) önlenmesinde de tesirli olmasıdır. Lakin, cinsel yolla bulaşan hastalıklardan korunmak için her cinsel bağlantıda kullanılması mecburidir. Marketlerde, eczanelerde ve online platformlardan esere ulaşmak epey kolaydır. Şimdiki maliyeti, 30 adetli kutu için ortalama 250-450 TL civarında. Evvelden Ana Çocuk Sıhhati Merkezleri (AÇS)’nde fiyatsız prezervatif dağıtımı yapılmaktaydı. Lakin artık bu hizmet, ismi değişen Aile Sıhhati Merkez’lerinde kâfi sayıda şahsa ulaşmıyor ve kimi bölgelerde kesintilere uğrayabiliyor.
Doğum Denetim Hapları:
Doğum denetim hapları, hormonal teknikler ortasında yer alır ve bayanlar tarafından nizamlı olarak, günlük kullanılması gereklidir. Sistemli kullanım gerekliliği bazen caydırıcı olmaktadır. Ayrıyeten bekar genç bayanların bu ilacı taşırken toplumsal problemler yaşaması ya da evli bir bayanın tahminen de eşinden zımnî bu yola başvurması paketin taşınmasını zorlaştırmaktadır. Bu hapların kanser yapan yan tesirleri üzerine spekülatif bilgiler de kullanıcılarda ilaca karşı tereddüt yaşanmasına bir sebeptir. Doğum denetim haplarının göğüs kanseri riskini yavaşça artırdığı birtakım çalışmalarca öne sürülse de genç ve sağlıklı bayanlarda bu risk epeyce düşüktür. Öte yandan, yumurtalık ve rahim kanseri risklerini azalttığı kanıtlanmıştır. Risk faktörü taşıyan ya da ileri yaştaki bayanlar hormon ilaçları dışındaki prosedürleri rahatlıkla kullanabilirler. Birinci derece bayan akrabalarda göğüs kanseri olması, karaciğer enzimlerinin bozuk olması, ağır migren ataklarının varlığı, genetik transferli kanda pıhtılaşma elemanlarının bozuk çalışması riskli kümeleri tanımlar. Sanılanın bilakis doğum denetim hapları kısırlığa yol açmaz. Bu kısırlık konusu aşılarda da vardı hatırladınız mı? Demek ki toplum en kolay ‘kısır kalama korkusuyla’ manipüle ediliyor. Çalışma sistemi hormonları dengeleyerek yumurtlamayı süreksiz olarak durdurmaktır. İlaç bırakıldıktan sonra yumurtlama tekrar başlar ve gebelik ihtimali, bayanın potansiyeli neyse oraya geri döner. Kilo alma, tüylenme, sivilcelenme üzere tesirler hayli enderdir. Hap kullanımı ile adet düzensizlikleri, sivilcelenme, ağrılı ve çok adet görme, yumurtalık kistleri, çok tüylenme üzere birçok hastalıkta da tedavi gayeli olarak doktor tarafından önerilebilir. Kadın doğum doktorları için neredeyse aspirin mucizesi üzeredir. Her sıkıntıya devadır. Sıhhat sıkıntıları için reçete edildiğinde fiyatsız olarak ulaşılabilen bu haplar doğum denetimi için kullanılmak istendiğinde, reçetesiz olarak da parasıyla satın alınabilir. Üretici firmasına nazaran doğum denetim haplarının ortalama olarak bir kutusu 250-350 TL ortasında değişmektedir. Her ay sistemli olarak alınması gereken bir ilaç olduğu için bu prosedürün yıllık maliyeti bir epey yüksektir. Hormon içeren, daha uzun devirli müdafaa sağlayan, günlük hap yutmayı gerektirmeyen cilt altı implantalar, spiraller de mevcuttur. Lakin sıhhat profesyonelleri tarafından uygulanması gereklidir. Aylık yapılan iğneler de hormonal metotlara dahildir. Sistemsiz lekelenme kanamaları en sık şikâyet edilen yan tesirdir. Ayrıyeten emzirme periyodundaki bayanlar için de uygun hormon içerikli haplar mevcuttur.
Ertesi gün hapları ise sistemli korunma tekniği değil, acil durum kabul edilen anlardan sonra birinci 72 saat içinde alındığı taktirde tesirli olan yüksek hormon içerikli (30 tableti tek seferde içmek gibi) ilaçlardır. Maliyeti 500 tl civarında ve reçetesiz alınabilmektedir. Prezervatifin yırtılması, doğum denetim hapının alınmasının unutulması, spiralin çıkarılması, geri çekme metodunun yanlışlı uygulanması, tecavüz üzere durumlarda önerilir. Gençler ortasında bilinçsizce ve çok yaygın kullanılması da eğitimsizliğin bir sonucudur. Süreksiz adet düzensizliklerine, sivilcelenme ve his durumu değişikliklerine sebep olur.
Rahim İçi Araç (RİA) / Spiral Uygulaması:
Hormonsuz olanları bakır içeriklidir. Adetin çabucak bitiminde rahim içine yerleştirilen spiraller 5-10 yıla kadar gebelikten muhafaza sağlar. Poliklinik şartlarında uygulanabilir. İstenildiğinde ağrısız bir halde çıkartılır ve gebelik ihtimali çabucak geri döner. Sistemsiz ya da fazla adet kanamaları, ağrı üzere yan tesirleri uygulama sonrasında olsa da beden 2-3 döngü sonra kendi normalini bulur. Spiralin kayması az görülse de bu durumlarda istenmeyen gebelikler gelişebilir. Fakat spiral yerindeyken de çok düşük bir ihtimalle gebelik yaşanabilir. Spiral kullanan bayanlarda dış gebelik riski düşüktür, fakat spiralle gebelik gelişirse dış gebelik mümkünlüğü artar. Tüm bunlardan ötürü adet gecikmesi yaşayan ve spirali olan bayanların bu ihtimalleri unutmaması gerekir. Spiraller ve doğum denetim hapları cinsel yolla bulaşan hastalıkları engellemez. ‘Spiral yalnızca doğum yapmış bayanlar için uygundur’ cümlesi yanlış bilgiler listesindedir. Hormonlu spiraller korunma için tercih edilebileceği üzere kimi kanama düzensizlikleri ya da rahim içi kalınlaşma problemlerinin tedavisinde de doktor tarafından önerilebilir. Spiral ve spiralin uygulanmasının maliyeti nerede ve kim tarafından uygulandığına bağlı olarak çok değişir. A kümesi olarak tanımlanan, İstanbul’un lüks bir semtindeki özel hastanede, fenomen bir bayan doğum tabibine spiral taktırmakla, Anadolu’da bir hastanede, işinde gücünde, show yapmayan bir doktora spiral taktırmak ortasında büyük ekonomik fark var kuşkusuz. Halbuki kullanılan gereç birebir, uygulama biçimi standart. Devlet hastanelerinde spiralin uygulanması fiyatsız, materyal fiyatlıdır.
Cerrahi Usuller:
Çocuk sahibi olmayı tamamlamış bireyler için tüp ligasyonu, bayanlarda ve vazektomi, erkeklerde kalıcı doğum denetim formülleridir. Bu metotlar, cerrahi müdahalelerle doğurganlığın kalıcı olarak sonlandırılmasını sağlar. Bayanlarda tüplerin bağlanması sezaryen ameliyatları sırasında, hasta onayı alınmış olarak yapılabileceği üzere kapalı cerrahi prosedürler de öteki seçenektir. Kanalların bağlanması temelde yumurta ve sperm üretimini durdurmaz. Yani hormonal olarak değişikliğe, cinsel isteksizliğe sebep olmaz. Kanalların bağlanması sonrası tekrar çocuk sahibi olmak isteyen bayanlar için tüplerin yine açılması süreci nadiren başarılı olabilir. Bu durumda çoğunlukla yardımcı üreme tekniklerine başvurulur. Tüplerin bağlanması ameliyatlarının maliyeti de spiral için yazdıklarımla benzeridir. Bu operasyonlar devlet hastanelerinde fiyatsız uygulanmaktadır.
Diğer:
Birçok kişi, doğal sistemler olarak bilinen takvim tekniği ve geri çekilme üzere seçenekleri inançlı bulur. Lakin bu yollar, hakikat uygulanmadığında gebelik riski taşır. Takvim usulü, adet döngüsü nizamlı olmayan bayanlar için daha az sağlamdır. Lakin nizamlı döngüsü olan bayanlar için bile bu prosedürün tesirli olabilmesi için dikkatli takibe gereksinim vardır.
Ayrıca, geri çekilme metodunda spermin bulaşma riski olduğunda gebeliği tedbire konusunda yüzde yüz tesirli değildir. Uygun haber ise bu iki usul bedavadır. Riski almak size kalmış.
Büyükşehirlerde yaşayan bayanlar kırsalda yaşayanlara nazaran, eğitimli bayanlar eğitimsizlere nazaran, evli bayanlar bekarlara nazaran, varlıklı olanlar fakirlere nazaran korunma usullerine ulaşma konusunda daha şanslılar. Bu imkanları olmayan bayanlar istenmeyen/planlanmamış gebelikleri sürdürmek ya da kürtaj olmak zorunda kalmakta. Bayanın vücudunu tanıması, döngüsünü bilmesi kendini planlanmayan gebeliklerde müdafaası için birinci kural. Sonrası yanlışsız kaynaklara ulaşmak. Düzgün pazarlar.