Derleyen: Betül Yasemin Keskin / Milliyet.com.tr – Takvimler 1891 yılını gösteriyordu. İstanbul’un Büyükdere semtinde gençlik yıllarında ‘Deniz Kızı Eftelya’ lakabıyla tanınacak, sesiyle herkesi mest edecek Atanasia Yeorgiadu dünyaya geldi. Babası jandarma yüzbaşısı Yorgaki Efendi’ydi. Müziksever ve müzikle yaşayan bir ailede büyümek, babasının eş dostuna verdiği müzik ziyafetlerinde ona sesiyle eşlik etmesi yazgısını çizdi. Etrafın ay ışığıyla aydınlandığı günlerde bir sandalın içinden herkesi sesiyle mühürledi. Boğaz’da bir sandalda yeşeren şöhreti yeniden sandalda olduğu bir gecede solup gitti.
‘Deniz Kızı Eftelya’ ve eşi Sadi Bey
KİMSE İSMİNİ BİLMİYORDU, ‘DENİZ KIZI’ DEDİLER
İstanbul’da yaşayan Rum bir ailede dünyaya gelen Atanasia Yeorgiadu çok memnun bir çocukluk geçirdi. Her bakımdan eğlenceli, sanat dolu bir ailede büyüyen Atanasia 13 yaşına geldiğinde saz çalmayı seven babasına sesiyle eşlik etmeye başladı. Babası Yorgaki Efendi meskeninde sık sık müzikli davetler düzenlerdi. Şimdi çocuk yaşta bu davetlere sesiyle eşlik eden Atanasia’nın babasıyla karşılıklı meşkleri herkesi mest ediyordu. Evde verilen küçük dinletiler vakitle deniz kenarına akabinde sandallara taşındı. Kızı büyüyünce Yorgaki Efendi de kızını sandalla boğazda yapılan mehtabiye gezilerine götürmeye başladı. Mehtabiye seyahatleri sandalla yapılırdı ve sandallarda müzikler söylenirdi. Atanasia babasıyla çıktığı bu seyahatlerde kısa mühlet içinde ünlendi. Haftanın muhakkak günlerinde yapılan seyahatlerde sesini dinlemek için yanlarına yanaşan sandalların sayısı parmakla sayılamayacak kadar çoktu. Atanasia sesiyle herkesi büyülüyordu fakat kimse ismini bilmiyordu. Sesinin hoşluğu kısa müddette lisandan lisana dolaştı ve sonunda ona ‘Deniz Kızı Eftelya’ dediler. Kendisi de bu ismi çok sevmiş olacak ki gerçek ismini söyleme gereği görmedi.
Deniz Kızı Eftelya ve saz arkadaşları, en sağdaki ise eşi Sadi Bey
Deniz Kızı Eftelya’nın ünü yayıldıkça davetler almaya başladı. Sandallardan Galata’nın çay bahçelerinde müzik söylemeye geçiş yaptı. Kadıköy, Moda, Kalamış, Galata, Harbiye, Beyoğlu’nda bulunan bahçeli yerler, gazinolar ve sahnelerde Eftalya’nın sesi dinlenir oldu. Beşerler onu dinlemek için birbiriyle yarışıyor, bir defa dinleyen hayranı oluyordu. Tarihler 1920’li yılları gösterirken artık herkes onu tanır olmuştu. Sesiyle dinleyenlerini, hoşluğuyla de periyodun ünlü bestekar ve kemancılarından Sadi Bey’i etkilemişti. Kısa müddette Sadi Bey’le evlenen Eftelya için değişik bir sayfa açılmıştı. Sevdiği bayanın yeteneğini görüp karanlığa gömmeye çalışan biri değildi Sadi Beyefendi. Bilakis eşini daima destekledi ve birlikte Paris’e yanlışsız yola çıktılar. Eftelya Hanım, 1923-1926 yılları ortasında Paris’te Pathé firması için birinci plaklarını doldurdu. Avrupa’dan başlayıp Orta Doğu’da son bulan konserler vermeye başladı.
ATATÜRK GİZLİCE SAFİYE AYLA İLE YARIŞTIRDI
Kariyer seyahatinde basamakları birer ikişer atlayan Eftelya Hanım ve eşi Kemani Sadi Bey İstanbul’a geri döndüklerinde 1927 yılıydı. İkilinin ülkeye döndüğü sıralarda Columbia plak şirketi İstanbul’da faaliyete geçmiş, Türkiye’nin ilk resmi müzik okulu olan Dârülelhan’ın Anadolu’dan derlediği halk ezgilerinin kayıt alınması için iş birliği yapmıştı. Yapılan projede 56 plaklık çalışmanın 25’ini Tamburacı Osman Pehlivan eşliğinde okudu.
Cumhuriyet devrinin Müslüman olmayan tek bayan müzikçisi olan Eftelya Hanım’ın bu periyotta çıkardığı birinci plaklara isminin yazılmasına ne yazık ki müsaade verilmedi lakin 1930’a gelindiğinde sayısı 50’yi geçen plaklarında ismi yazılmaya başlandı: ‘Deniz Kızı Eftelya Sadi!’
Dönemin sevilen sanatkarlarından biri haline gelen Deniz Kızı Eftelya’nın şöhreti, Mustafa Kemal Atatürk’e müzik söylemesiyle apayrı bir hale büründü. Baki Sarısakal’ın Atatürk ve Türk Musikesine İlişkin Bilinmeyen Anılar ( Riyaseti Cumhur İncesaz Heyeti Şefi Hafız Yaşar Okur’un Anıları) isimli kitapta, Deniz Kızı Eftalya’dan da bahsedildi. Kitapta anlatılana nazaran Atatürk bir akşam arkadaşlarıyla birlikte periyodun iki değerli ismi Safiye Ayla ve Deniz Kızı Eftalya’yı dinlemeye gider. İki assolist de müziklerini bitirdikten Atatürk, yanındaki Hafız Yaşar’a dönerek, “Yaşar Bey, bu iki sanatkarı bu akşam imtihan (sınav) ediyoruz. Siz de imtihan heyetinin reisisiniz. Artık pay kapılmadan fikrinizi izah ediniz, ikisini de dinlediniz, kararınız nedir?” diye sorar. Nuri Conker’in talebiyle oylama kapalı yapılır. Atatürk ve Hafız Yaşar, Safiye Ayla’ya, başka 3 konuk ise Deniz Kızı Eftalya’ya oy kullanır. O gece olanların devamını kitapta Hafız Yaşar şöyle anlatıyor:
“Nuri Conker, ‘Bir yanlışlık oldu Paşam! En isabetli reyi veren sizsiniz, biz de sizi takip ediyoruz, reylerimizi (oylarımızı) sizinkine katıyoruz’ dedi. Bunun üzerine Atatürk, bir lahza düşünürek mütaalamı (yorumumu) sordu:
‘Sevgili Ceddim, her iki sanatkar da okuyuşlarında önemli muvaffak (başarılı) oldular, ancak Safiye Hanım’ın sesinin imtidadı ve acıklı nağmeleri, hele yola, taban ve mevzua üstadane bir halde sevdiği riayetkarlığı kabili inkar değildir. Bu sebeple Safiye Hanım’ın tefevvuk ettiği kanaatindeyim. Atatürk de bu mütalaama iştirak etti:
‘Evet, doğrudur o denli. Safiye başkadır” diyerek birer sigara ikram etti ve balkona döndü. Sofradakilerin meraklı bakışları ortasında biz de yerlerimize oturduk. Faslın çalınmasını emretti, türlü makamlardan müzikler okuduk. Güneş doğuncaya kadar devam eden sofra sohbeti ve fasıl esnasında, hiç kimse merakını tatmin edemedi. Bu imtihan sonucu Atatürk’le bizim dördümüz ortasında bir sır kaldı.”
BOĞAZ’DA GEÇEN BİR GECE SONU OLDU
Bir mehtabiye gezisi ile başlayan şöhretine konserler, turneler, Avrupa ziyaretleri ve plak kayıtları eklendi. Ancak o hiçbir vakit Boğaz’ın sularından doğduğunu, sadece ay ışığının etrafı aydınlattığı gecelerde insanların onu dinlemek için geldiğini hiç unutmadı. Mehtabiye geceleri artık eski coşkusunu kaybettiğinden Şirket-i Hayriye tarafından canlandırılmak istendi. İsmine ‘Boğaziçi Mehtap Âlemleri’ dendi ve aktiflik serisinin birincisi 4 Ağustos 1936 tarihinde Denizkızı Eftalya ile yapıldı. Şirket bu aktifliğin duyurusunu yapar yapmaz başta 2 vapur olarak planlanan mehtabiye 10 vapura çıktı. İstanbullular 375 kuruş karşılığında vapurları doldurdu. Deniz Kızı Eftelya için hazırlanan sahnede saz heyeti, bir zeybek grubu ve Kent Tiyatrosu aktörlerinden Hazım Körmükçü de vardı. Deniz Kızı kendisi için hazırlanmış sal üzerinde kurulu sahnede müzikler türküler söyledi.
Deniz Kızı Eftelya sabaha kadar hiç durmadan müzikler söylediği için hem çok yoruldu hem de denizin ortasında olduğundan çok üşüdü. 45 yaşındaki genç bayan o gece sonrasında yataklara düştü. Sonrasında iyileşse de bir daha hiçbir vakit eski sıhhatine kavuşamadı. Mehtabiye gecelerinin tekrar canlandırılma etkinliğinde sahne aldıktan sadece 3 yıl sonra 15 Mart 1939 günü kalp yetmezliği nedeniyle hayata gözlerini yumdu. Mezarı ise Şişli Rum Ortodoks Mezarlığı’nda yer alıyor.
Neredeyse birçok kişinin hayatında en az bir sefer dinlediği ‘Gel Ey Denizin Nazlı Kızı’ müziğini ise ünlü bestekar Aleko Bacanos, Eftelya Hanım için yazmıştı. Vefatının akabinde o şarkıyı günlerce mezarına giderek çalıp söylediği rivayet edilir.