Avrupa Birliği (AB), X, Google, Apple, Microsoft ve Meta üzere dijital platformları uyguladığı katı kurallar ve kestiği yüksek para cezalarıyla denetim altında tutuyor.
AB, 2022 yılında teknoloji şirketleri ve dijital platformlara yönelik dünyanın en kapsamlı kurallarını içeren Dijital Hizmetler Maddesi’ni (DSA) kabul etti.
Güncel muhtaçlıklar karşısında 20 yıllık kurallarının yetersiz kaldığını anlayan AB, dijital ortamda güvenlik, şeffaflık, hesap verebilirlik ve ortak pazarın işleyişini düzeltme üzere gayelerle argümanlı bir adım atmış oldu.
Aşamalı biçimde yürürlüğe giren yeni kanunla Avrupa’da faaliyet gösteren büyük çevrim içi toplumsal platformlar, alışveriş siteleri, içerik paylaşım siteleri, uygulama mağazaları, konaklama platformları ve arama motorları için katı yükümlülükler belirlendi.
Bu çerçevede X, Google, Apple, Facebook ve Microsoft’un da ortalarında olduğu büyük dijital platformlar daha sıkı kontrole girdi.
Düzenleme, birinci olarak Ağustos 2023’te büyük ölçekliler, şubat ayından itibaren de tüm platformlar için uygulanmaya başlandı.
KULLANICI BİLDİRİMLERİ, İÇERİK KONTROLÜ VE RAPORLAMA
Ana amacı çevrim içi ortamda yasa dışı ve ziyanlı faaliyetler ile dezenformasyonun yayılmasını önlemek olan yeni kurallar, kullanıcı güvenliğini artırmayı, temel hakları müdafaayı ve adil dijital ortam sağlamayı amaçlıyor.
Yasanın getirdiği yeni yükümlülükler uyarınca platformlar, kullanıcıların yasa dışı içerikleri kolay kolay bildirebilmeleri için yeni yollar sunmak zorunda kaldı.
Platformlardaki içerikler konusunda da tedbirler yürürlüğe girdi. Şirketler, problemli olduğu bildirilen içerikleri “hızlı ve tarafsız” formda kıymetlendirmek ve kaldırmakla yükümlü hale geldi.
Teknoloji şirketlerinin kurallara ahenk tarafında attıkları adımların değerlendirileceği raporlama yükümlülükleri de getirildi. Platformlar, yasa dışı ve ziyanlı içeriklerle nasıl çaba ettiklerine dair tertipli şeffaflık raporları yayımlamakla mükellef oldu.
MAHREMİYET HAKLARI
Yasanın esas ögeleri ortasında kullanıcıların mahremiyet haklarını korumak geliyor.
Bu kapsamda dijital platformların kullanıcılarına karşı daha şeffaf olmaları zarurî kılındı. Platformlara kullanıcıların şahsî bilgilerini toplama ve kullanmaları için sırf açık isteklerini alma şartı getirildi.
Ayrıca, platformların kullanıcılara yapacağı bildirimleri daha anlaşılır lisanla sunmaları koşul koşuldu.
Birçok dijital hizmet sağlayıcısını kapsayan AB kuralları, bilhassa aylık 45 milyondan fazla etkin kullanıcıya sahip platformlara ise “daha katı kurallar” getirdi.
“Büyük” olarak tanımlanan ve sınıflandırılan platformların problemli içerikle ilgili sorumlulukları, başka küçük mecralara göre artırıldı. Bu platformlara bildirilen sıkıntılı eserleri, hizmetleri ve içeriği süratle kaldırma mecburiliği getirildi.
DEZENFORMASYON DA GAYEDE
Yeni kurallar, dezenformasyonu önlemeyi de ana maksat olarak belirledi. Dezenformasyona ortak bir tarif getiren maddede “yanlış yahut aldatıcı bilgilerin kasıtlı yayıldığı içerik” olarak tanımlanan dezenformasyonun önlenmesi için platformların önleyici faaliyetlere odaklanması istendi.
Ayrıca, dezenformasyonla ilgili içeriklerin kaldırılma nedenlerini kullanıcılarına açıklama mecburiliği getirildi.
Seçim devirlerinde ağırlaşan dezenformasyona karşı da ek tedbirler alındı. Burada aldatıcı bilgileri, manzara ve ses üzere ögeleri değiştiren “deepfake” içerikleri etiketleyen ve bunların yanılgılı olduğunu vurgulayan ihtarlar konulması koşul koşuldu.
ÇOCUKLARI KORUMA
Yasayla reşit olmayanların internet ortamında daha uygun korunması da amaçlandı.
Çocukları ziyanlı içeriklerden korumak için gerekli tedbirlerin alınması zarurî kılınarak reşit olmayanların profillerine dayalı amaçlı reklamların gösterilmesi yasaklandı.
Çocuklara yönelik içeriklerin nasıl denetlendiği ve ziyanlı içeriklerin nasıl kaldırıldığı konusunda şeffaflık şartı getirildi.
CEZAİ YAPTIRIMLAR
Yasa, dijital platformlara getirdiği argümanlı kurallar kadar bunlara uyulmaması halinde kesilecek para cezalarıyla da dikkati çekiyor.
Hükümlerin ihlali halinde ihlalin büyüklüğüne, mühletine ve yoğunluğuna bağlı halde ilgili platformun yıllık cirosunun yüzde 6’sına kadar para cezası uygulanabiliyor.
Bu da dünyanın en büyük şirketleri haline gelmiş olan dijital platformların kural ihlali durumunda milyarlarca para cezasına çarptırılması manasını taşıyor.
Platformların AB’ye faaliyetleri ve kurallara ahenk konusundaki adımları raporlama ve bildirim sürecinde yanlış, eksik yahut aldatıcı bilgi sağlamaları durumunda da ayrıyeten para cezası kesilebiliyor.
Sürekli kural ihlaline de ayrıyeten cezai süreç gerçekleştiriliyor. Bir platformun, ihtarlara karşın kural ihlalini sürdürmesi durumunda ise “periyodik para cezası” yaptırımı uygulanıyor.
İhlallerin tekrarı durumunda bu dijital platformların AB’deki faaliyetine son verilebilmesi de seçenekler ortasında bulunuyor.
AB-X HENGAMELERİ
Yeni kurallar, AB ile X platformunu tekraren karşı karşıya getirdi.
AB, Elon Musk’ın 2022’de toplumsal medya platformu Twitter’ı satın almasının akabinde “Avrupa’da bizim kurallarımız geçerli” bildirisi vermişti.
Dönemin AB Komitesinin İç Pazardan Sorumlu Üyesi Thierry Breton, bu alımın akabinde “Avrupa’da kuş, bizim kurallarımıza nazaran uçacak.” ihtarında bulundu.
Geçen yıl ise AB Komitesi, X toplumsal medya platformunda şiddet bulunduran yasa dışı içerik ve dezenformasyonun yayıldığını, bu çeşit içeriklerin ikazlara karşın kaldırılmadığı gerekçesiyle Musk’a 24 saat mühlet verdi. Bunun akabinde X platformu, AB’nin taleplerine karşılık vermek zorunda kaldı.
Ayrıca, AB, İsrail’de 7 Ekim 2023 sonrasında başlayan olaylarla birlikte yayılan dezenformasyon, yasa dışı ve ziyanlı içerikler nedeniyle X hakkında soruşturma başlattı.
Komisyonun maddeyi ihlalle ilgili resmi süreci, X şirketinin sunduğu evraklar ve “Hamas’ın İsrail’e saldırılarının” akabinde yayılan dezenformasyon, yasa dışı ve ziyanlı içeriklerle ilgili resmi bilgi talebine verdiği cevapların akabinde yürütülen ön soruşturmaya dayanarak başlattığı bildirildi.
Temmuzda ise AB Komitesi, X’e yönelik soruşturmada “karanlık modeller, reklam şeffaflığı ve araştırmacılar için data erişimi” ile ilgili alanlarda şirkete maddeyi ihlal ettiği tarafındaki ön bulgularını gönderdi.
Yapılan incelemede X platformunun “mavi onay” işaretinin kullanıcıları aldatıcı halde tasarlandığı ve çalıştırıldığı, bunun kullanıcıları aldatmak için makus niyetli aktörler tarafından kullanıldığı istikametinde ispatların bulunduğu, X’in reklam konusunda gerekli şeffaflığı temin etmediği ve AB yasalarında belirtilen şartlar doğrultusunda araştırmacıların kamuya açık bilgilere erişimini sağlamadığı belirtildi.
KAVGA KIZIŞTI
Bunun akabinde X toplumsal medya platformunun sahibi Musk, ortaya kıymetli bir tez attı.
Musk, “AB Kurulu yasa dışı bir kapalı mutabakat teklif etti: Şayet konuşmayı kimseye söylemeden sessizce sansürleseydik bize ceza vermeyeceklerdi. Öbür platformlar bu muahedeyi kabul etti. X kabul etmedi.” paylaşımında bulundu.
AB-X hengamesinde tansiyonu yükselten son adım ise ağustosta yaşandı.
Dijital kurallardan sorumlu olan AB Kurulu Üyesi Breton, Musk’a eski ABD Başkanı ve Cumhuriyetçilerin Başkan adayı Donald Trump’la X toplumsal medya platformunda yapacağı yayında itidalli olmasını ve Birliğin dijital kurallarına uygun davranmasını talep ettiği mektup gönderdi.
Musk da X hesabından Breton’ın ismini etiketleyerek sinkaflı tabirler içeren sinema görselini paylaştı.
Gerilimin artmasıyla AB Komitesi, Breton’u yalnız bıraktı. Kurul, Musk’a gönderilen mektubun Lider Ursula von der Leyen yahut Komite üyeleriyle koordine edilmediğini, bu hususta mutabık kalınmadığını ve Breton’un kendi başına hareket ettiğini açıkladı.
İtibarı zedelenen Breton, devrinde çeşitli uyuşmazlıklar yaşadığı Ursula von der Leyen’in yeni kabinesinde kendisine yer edinemedi.
AB’NİN YASASI X’TE NELERİ DEĞİŞTİRDİ?
X platformu, AB kuralları çerçevesinde yasa dışı içeriği daha kolay bildirme imkanı tanıyan özellikler sundu.
Platform, çok ilgi toplayan fakat yanlışlı bilgi içeren paylaşımların altında ihtarlar yayımlamaya ve hakikat bilgileri sunmaya başladı.
Artık X, kullanıcılara içeriklerinin neden kaldırıldığını yahut hesaplarına erişimin neden kısıtlandığını açıklıyor.
Kullanıcılar, platformda görüntülenen reklamlar hakkında da ayrıntılı bilgilere daha kolay erişebiliyor.
Öte yandan, X’in kurallara ahenk istikametinde attığı adımlara karşın AB soruşturmaları devam ediyor. Onaylı hesaplar, reklamlardaki şeffaflık, araştırmacılara sunulan bilgiler, yasa dışı içerik ve manipülasyonun yayılmasını tedbire üzere alanlardaki tedbirlerin yetersiz bulunması durumunda platforma AB’nin yüksek para cezası kesmesi kelam husus olacak.
META DA SIKIŞTIRILIYOR
AB’nin yeni kuralları, ismini X ile yaşanan tartışmayla duyursa da öbür teknoloji şirketleri de benzeri süreçler yaşıyor.
Aralıkta AB, Facebook ve Instagram’ın sahibi Meta’dan çocukların cinsel istismarı da dahil olmak üzere küçüklerin korunmasına yönelik risk değerlendirmeleri ve alınan tedbirlere ait resmen bilgi talep etti.
Ayrıca, AB Kurulu, nisanda Meta hakkında platformlarında “yanıltıcı reklam ve dezenformasyonla mücadele” üzere alanlarda Birliğin kurallarına uyulmadığı gerekçesiyle soruşturma başlattı.
AB, mayısta ise Facebook ve Instagram’da reşit olmayanların korunmasına ait Birliğin kurallarına uyulmadığı gerekçesiyle Meta hakkında soruşturma açtı.
Ağustosta da AB, Meta’dan araştırmacıların platformlarındaki bilgilere erişimini sağlama yükümlülüklerine ahengi ile seçim müşahede planları konusunda bilgi talep etti.
Böylece, AB, yeni kuralları kapsamında Meta şirketlerini de yakın takibe aldı.
TİKTOK
AB, 7 Ekim’in akabinde başta terör, şiddet ve nefret telaffuzlu içerikler ile dezenformasyonun yayıldığı tezleri üzerine TikTok’un Birliğin kurallarına ahengine ait soruşturma açtı.
Şubat ayında da AB, çocukların korunması, şeffaf reklamcılık, araştırmacılar için bilgi erişimi ve platformun bağımlılık yaratan tasarımı ile ziyanlı içeriğin risklerine ait bahislerde TikTok’a başka inceleme başlattı.
AB, kullanıcıların platforma arkadaşlarını davet etme üzere süreçleri sonucunda mükafatlar sunan TikTok Lite programını da incelemeye aldı. Bunun üzerine de TikTok, bu uygulamayı AB ülkelerinde kalıcı olarak geri çekti.
ALIŞVERİŞ SİTELERİ MERCEK ALTINDA
AB, yeni kuralları kapsamına giren çevrim içi alışveriş sitelerini de sıkı kontrole soktu.
AB Kurulu, Kasım 2023’te ABD merkezli e-ticaret şirketi Amazon’dan yasa dışı eserlere karşı alınan tedbirler ve tüketicilerin nasıl korunduğu konusunda bilgi talep etti.
Temmuzda ise AB, Amazon’dan platformdaki eser tavsiye sistemleri üzere alanlarda kurallarına ahengi konusunda ayrıntılı bilgi istedi.
AB, gözünü Çin sitelerine de çevirdi.
AB, Kasım 2023’te Çinli e-ticaret ve teknoloji kümesi Alibaba’nın alışveriş sitesi AliExpress’ten yasa dışı eserlere karşı alınan tedbirlere ait, haziranda da Temu ve Shein’dan “kullanıcıların yasa dışı eserleri bildirmelerine imkan sağlayan sistemler, kullanıcıları aldatmayacak yahut manipüle etmeyecek çevrim içi arayüzler, küçüklerin korunması, tavsiye sistemlerinin şeffaflığı ve satıcıların takibi” üzere yükümlülüklere ahenk konusunda resmi bilgi talebinde bulundu.